Culturele verschillen lichaamstaal

Tijdens een lezing voor UAF (stichting hoog opgeleide vluchtelingen) werd mij gevraagd om de verschillen tussen de westerse en oriëntaalse lichaamstaal toe te lichten. Reden hiervoor was het vermoeden dat vluchtelingen uit het midden-oosten sneller werden afgewezen en het tijdens een sollicitatieprocedure moesten afleggen tegen een gelijkwaardig opgeleide persoon uit Nederland of elders uit Europa.

Een belangrijk element in de lichaamscommunicatie binnen semitische culturen waaronder dus ook de grote stroom vluchtelingen uit Syrië of Irak is van culturele aard en bepalend: de manier waarop we schrijven. In Arabische landen leert men van jongs af aan van rechts naar links te schrijven, in tegenstelling tot onze westerse manier van schrijven.

Niet alleen de schrijfrichting verschilt, ook gebaren en reacties van onder meer de ogen geven voor ons westerlingen signalen die anders zijn dan wij gewend zijn. Lichamelijke reflexen passen zich weliswaar na verloop van tijd (inburgering) aan, maar in eerste instantie vallen de verschillen ons op die we in zo'n geval niet uit het oog moeten verliezen.

Door een voorbeeld op youtube te geven kun je de overeenkomsten en culturele verschillen zelf waarnemen.  Zo worden de ogen niet synchroon gesloten (zodra we stress of vermoeidheid ervaren) en wordt het hoofd in allerlei standen bewogen (al naar gelang emoties). Dit is universeel. Het culturele verschil is de kijkrichting van de ogen: de ogen bewegen tegengesteld aan de westerse: het verleden ligt rechts, de herinnering (het verleden) links.

Het verschil in gebaren en oogreflexen komt voort uit de cultuur waarin men opgroeit.

Een voorbeeld: als we vrienden vertellen over onze vakantie per auto en kris-kras door Europa reisden en dit middels gebaren ondersteunen zullen we dit doen door onze eerste 'halte' links te duiden waarop de volgende bezochte plek rechts daarvan wordt uitgeduid enzovoorts. Als Parijs de eerste stopplaats is en de tweede stop Genève, zullen we deze rechts van Parijs aanduiden. Deze chronologisch volgorde van links naar rechts is de westerse schrijfrichting. Dit mechanisme zit bij ieder mens ingebakken en is onderhevig aan de cultuur waarin men opgroeit. In de Arabische wereld is deze omgekeerd evenredig.

Bij de grote stroom vluchtelingen van vandaag de dag zullen we dus rekening moeten houden met culturele verschillen. De wijze waarop het lichaam en het denken is ingesteld. Een persoon uit Syrië of ander Arabisch sprekend land die lang genoeg buiten de eigen cultuur woont en die taal beheerst zal na verloop van tijd in de andere taal gaan denken waarmee hij uiteindelijk veel reflexen ontwikkelt van de cultuur waarin hij leeft.

Gérard Stokkink